Weerstandsvermogen en financiële positie

Het weerstandsvermogen

Het weerstandsvermogen is de ratio van de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit.

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de volgende middelen en mogelijkheden om onverwachte en substantiële kosten, die niet zijn opgenomen in de begroting, te dekken:

Incidentele weerstandscapaciteit
Dit is het saldo van de Algemene reserve en bedraagt eind 2024 ruim € 75 miljoen. Dit totaal is exclusief het saldo van de buffer die vorig jaar is ingesteld voor o.a. cofinanciering en nieuw beleid. De nadere toelichting op de Algemene reserve en de financiële ruimte op basis van incidentele dekkingsmiddelen volgt hieronder.

Structurele weerstandscapaciteit
Dit betreft de post Onvoorzien (€ 100.000) en onbenutte belastingcapaciteit. De post Onvoorzien is structureel beschikbaar voor incidentele tegenvallers die onvoorzien, onontkoombaar en onuitstelbaar zijn. Als de tegenvaller toch structureel is, dan moet deze in het volgende begrotingsjaar op een andere wijze worden gedekt.
De onbenutte belastingcapaciteit voor onroerendezaakbelasting (OZB), afvalstoffen- en rioolheffingen is gelijk aan de belastingheffing die nog kan plaatsvinden tot het niveau dat een gemeente moet heffen om voor toelating van een artikel 12-aanvraag in aanmerking te komen of totdat 100% kostendekkendheid is gerealiseerd. Voor Delft is de onbenutte belastingcapaciteit circa € 5,7 miljoen.

De benodigde weerstandscapaciteit is afhankelijk van de aard, kans van optreden en de omvang van de risico's waarmee de gemeente wordt geconfronteerd. De optelling van de risico's is € 45,6 miljoen (zie het risicoprofiel voor het actuele overzicht van de risico's).

Het weerstandsvermogen wordt bepaald door de verhouding tussen de beschikbare weerstand (2024: € 75,2 miljoen) en benodigde weerstand (€ 45,6 miljoen). In 2024 is de score van 1,65 als 'ruim voldoende (1,4

Algemene reserve

De Algemene reserve is eind 2023 in totaal € 84,7 miljoen en stijgt naar bijna € 94,6 miljoen in 2027. Hierna is een actueel overzicht opgenomen van de ontwikkeling van de Algemene reserve voor de jaren 2023-2027.

Algemene reserve Bedragen x 1.000	2023	2024	2025	2026	2027

Beginsaldo	74.400	84.743	87.301	98.227	97.120

Jaarrekening 2022
Resultaat	15.731
Bestemming resultaat (voorstellen)	-7.945

Inzet opbrengst aandelen Eneco
Stimulerings- en investeringspakket	-40
Smart Makers Delft	-260
Compensatie dividend Eneco/Stedin/BNG (Herstelplan)	-1.025	-513
Negatief saldo Herstelplan 2021-2024	-1.585

Overige voorstellen
Buffer	7.450	14.450	17.950
Inzet Delft-West en IDD (KN 2023)	-1.704
Inzet Delft-West en IDD (PB 2024-2027)		-2.369	-940	-940	-2.540
Begrotingssaldo 2024-2025		-9.000	-6.100
Units SIC	425	425	425
OHV - huur Karrepad	-167	-167	-167	-167
ISK	-388	-150	-125
Amendement 4.1.A Slavernijverleden	-32
Amendement 6.1.A Volwassenenfonds Sport & Recreatie	-117	-117	-117

	84.743	87.301	98.227	97.120	94.580
w.v. buffer (incl. inzet voor Delft-West, IDD en begotingssaldi)	8.996	12.077	22.987	22.047	19.507
w.v. overig (inclusief restant Eneco)	75.747	75.224	75.240	75.073	75.073

De ontwikkeling van het saldo van de Algemene reserve van 2023 naar 2027 wordt in hoofdzaak bepaald door toevoegingen van het rekeningresultaat 2022 (+ € 7,8 miljoen) en de middelen voor de buffer (+ € 40 miljoen). Onttrekkingen zijn verwerkt voor Delft-West en Innovatiedistrict Delft (-/-€ 8,5 miljoen) en voor compensatie van het negatieve begrotingssaldo in 2024 en 2025 (-/- € 15,1 miljoen). Overige mutaties zijn het gevolg van eerder genomen besluiten (uitvoering Herstelplan, onderwijshuisvesting, amendementen).

Incidentele dekkingsmiddelen

In de Kadernota 2023 is de keuze gemaakt om incidentele dekkingsmiddelen te gebruiken voor bestuurlijke prioriteiten (nieuw beleid, basis op orde), cofinanciering en voor reserveringen voor Delft-West, Innovatiedistrict Delft, Prinsenhof en de Gelatinebrug. Samen met de toegezegde en/of reeds ontvangen extra middelen van het Rĳk voor onze woningbouwopgave, infrastructuur en openbare ruimte, voor de sociale opgave in Delft West en de energietransitie is hiermee het fundament gelegd om stevig te investeren in de stad.

De incidentele dekkingsmiddelen zijn beschikbaar in de reserves, met name de Algemene reserve (buffer, vrije ruimte na aftrek risicoprofiel), de reserve Stad (vrij besteedbare ruimte Fonds Delft 2040) en de vrijval van de reserve Maatregelen coronacrisis.

Hierna volgt een vergelijkend overzicht van het voorstel in de Kadernota 2023 en de actuele situatie in de Programmabegroting 2024-2027.

Incidentele dekkingsmiddelen			(bedragen x € 1.000)

Financiële ruimte	KN 2023	PB 2024-2027
Algemene reserve
- Buffer	43.100	19.507	Af: inzet Delft-West, IDD, begrotingssaldi
- Vrij besteedbare ruimte	27.097	29.503	Bij: ruimte door lager risicoprofiel
Reserve Maatregelen coronacrisis	3.727	3.727	vrijval saldo
Reserve Stad (FD 2040)
- Bestedingsruimte	22.467	22.467	zie paragraaf Fonds Delft 2040
- Revolverend	pm	pm

	96.391	75.204

Inzet
1. Cofinanciering	-26.350	-26.350
2. Opgave Delft-West	-10.000	-3.938	Concrete voorstellen verwerkt in PB 2024
3. IDD (Delft Zuid Oost)	-8.000	-5.569	Concrete voorstellen verwerkt in PB 2024
4. Museum Prinsenhof	-10.000	-10.000
5. Gelatinebrug	-8.000	-8.000
6. Begrotingssaldo PB 2024-2027	-24.000	-9.900	Tekort 2024-2025 gedekt in PB 2024

	-86.350	-63.757
Saldo incidentele ruimte	10.041	11.447

Na vaststelling van de Kadernota 2023 is de buffer in de Algemene reserve gedaald door de verwerking van concrete bestedingsvoorstellen voor Delft-West (-/- € 6,1 miljoen) en Innovatiedistrict Delft (-/- € 2,4 miljoen) en met de compensatie van de negatieve begrotingssaldi in 2024 en 2025 (-/- € 15,1 miljoen). De vrij besteedbare ruimte is toegenomen na verwerking van de dekking voor ISK en het amendement Volwassenenfonds Sport & Recreatie (-/- € 1 miljoen) en de actualisering van het risicoprofiel (+ € 3,4 miljoen).

De reserveringen voor Delft-West en Innovatiedistrict Delft dalen omdat in de begroting nu de concrete bestedingsvoorstellen zijn opgenomen ten laste van de oorspronkelijke reserveringen. De voorstellen zijn toegelicht in de programma's Goed wonen, Gezonde en sociale stad, Samenleven, onderwijs en cultuur, Werk en inkomen, Economie en vastgoed en Stad en bestuur. Na onttrekking resteert voor voor nieuwe bestedingsvoorstellen bij de opgave Delft-West € 3,9 miljoen en bij de opgave IDD € 5,6 miljoen.
De reservering voor het nadelige begrotingssaldo is ingezet voor de tekorten in 2024 en 2025.

EMU-saldo

Het EMU-saldo is het saldo van de inkomende en de uitgaande geldstromen die samenhangen met transacties en investeringen in een bepaalde periode, overeenkomstig de voorschriften van de EU. Het EMU-saldo geeft aan met welk bedrag de schuldpositie van een gemeente in een bepaalde periode is gemuteerd (een nadelig saldo betekent een afname van het eigen vermogen en een toename van de schuld). Conform deze voorschriften is het beeld van het EMU-saldo van de gemeente Delft als volgt:

(bedragen × 1.000)	Mutatie	2023	2024	2025	2026	2027

EMU saldo
Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q.onttrekking aan reserves (BBV, art.17c)	+/+	-14.529	-5.235	6.251	-8.546	-15.027
Afschrijvingen ten laste van de exploitatie	+/+	13.254	15.642	18.566	20.696	21.438
Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie	+/+	17.987	12.498	11.841	10.025	11.525
Uitgaven aan investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd	-/-	30.000	30.000	30.000	30.000	30.000
De in mindering op onder 4 bedoelde investeringen gebrachte ontvangen bijdragen van Rijk, Provincies, Europese Unie en overigen	+/+
Verkoopopbrengsten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs)	+/+
Boekwinst op desinvesteringen in (im)materiële vaste activa	+/+
Uitgaven aan aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijpmaken e.d.	-/-	-	13.581	9.276	6.192	3.484
Verkoopopbrengsten van grond (verkoopprijs)	+/+	-	5.649	14.314	3.686	449
Boekwinst op grondverkopen
Betalingen ten laste van de voorzieningen	-/-	12.970	11.215	9.036	9.279	11.940
Betalingen die niet via de exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves worden gebracht en die nog niet vallen onder één van de andere genoemde posten	-/-	5.000	5.000	5.000	5.000	5.000
Boekwinst bij verkoop van deelnemingen en aandelen	+/+	-	-	-	-	-

Berekend EMU-saldo		-31.258	-31.242	-2.340	-24.609	-32.039

Het EMU-saldo is in alle jaren negatief. Dit betekent dat op kasbasis de uitgaven hoger zijn dan de inkomsten bij de gemeente Delft. Uitgaven aan investeringen zijn hiervoor de belangrijkste verklarende factor. Met het EMU-saldo is rekening gehouden in de financieringsbehoefte van de gemeente.

In het bestuurlijk overleg tussen Rijk, provincie, gemeenten en waterschappen (18 januari 2013 en 14 september 2015) is afgesproken dat er geen sturingsmaatregelen door het Rijk op basis van EMU-saldo en geen referentiewaarden op het individueel niveau van de decentrale overheden meer worden bepaald. Op basis van eerder bepaalde referentiewaarden zou het EMU-saldo in 2023 € 17,3 miljoen negatief mogen zijn (bron: septembercirculaire 2022).

Meerjarige balansen

Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) schrijft voor dat gemeenten meerjarige balansen moeten opstellen voor het begrotingsjaar en de drie volgende jaren. Dit is gebeurd op basis van de Jaarstukken 2021, cijfers van het EMU-overzicht en een beoordeling van de mutaties op de leningenportefeuille.

Balans (bedragen x € 1000	2022	2023	2024	2025	2026	2027

Activa
Vaste activa	405.411	422.157	436.515	447.950	457.253	465.815
Immateriele vast activa	90.249	90.249	90.249	90.249	90.249	90.249
Materiele vaste activa	315.162	331.908	346.266	357.701	367.004	375.566
Financiële vaste activa	84.647	82.553	67.389	65.970	64.559	63.102
Kapitaalverstrekking deelneming	7.246	7.246	7.246	7.246	7.246	7.246
Leningen aan deelnemingen	19.759	19.759	19.759	19.759	19.759	19.759
Leningen aan corporaties	46.470	46.470	46.470	45.051	43.640	42.183
Overige verstrekte leningen	11.172	9.078	-6.086	-6.086	-6.086	-6.086
Bijdrage in activa van derden	-	-	-	-	-	-
Vlottende activa	123.818	93.754	46.135	34.643	29.487	32.522
Gronden in exploitatie	-6.640	-6.640	1.292	-3.746	-1.240	1.795
Gronden niet in exploitatie	-	-	-	-	-	-
Overige voorraden	8	8	8	8	8	8
Vorderingen	130.450	100.386	44.835	38.381	30.719	30.719
Liquide middelen	11	11	11	11	11	11
Overlopende activa	15.855	15.855	15.855	15.855	15.855	15.855

Totaal activa	629.742	614.330	565.905	564.428	567.165	577.305

Passiva
Eigen vermogen	242.110	268.925	263.581	269.661	265.475	261.356
Algemene reserve	76.591	84.744	87.302	98.228	97.121	94.581
Bestemmingsreserve	165.519	184.181	176.279	171.433	168.354	166.775
Voorzieningen	25.149	30.166	31.449	34.254	35.000	34.585
Vaste schulden	291.321	281.325	233.513	223.931	211.193	202.301
Vlottende schulden	31.483	14.582	18.029	17.249	36.164	59.730
Overlopende passiva	39.679	19.333	19.333	19.333	19.333	19.333

Totaal passiva	629.742	614.330	565.905	564.428	567.165	577.305

De bruto stadsschuld omvat de vaste schulden, vlottende schulden en de overlopende passiva (verplichtingen die in een volgend begrotingsjaar tot betaling komen). De bruto schuld bedraagt in 2023 € 315 miljoen en daalt in het nieuwe begrotingsjaar naar circa € 271 miljoen. De daling van de stadsschuld hangt samen met de actuele leningenportefeuille, het nieuwe investeringsprogramma en de financiële ruimte. Tot en met 2026 daalt de stadsschuld als gevolg van de beschikbare liquiditeit en de ontwikkeling van de financieringsbehoefte.

Financiële kengetallen

Om het inzicht in de financiële positie te verbeteren, schrijft het BBV voor de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing zes financiële kengetallen voor. Een kengetal (of financiële ratio) is een verhoudingsgetal dat is opgebouwd uit exploitatie- en/of balanscijfers. Bij de kengetallen hoort een samenhangende beoordeling van de scores in relatie tot VNG-streefwaarden.

De signaalwaarden zijn geen doel, maar gelden als maximum (schuldquotes, grondexploitaties) c.q. minimum (solvabiliteit) en fungeren als referentie voor de beoordeling. Een sterk afwijkende score (bijvoorbeeld oranje of rood voor de netto schuldquote) leidt tot actief overleg met de raad. Tot slot bespreken we drie aanvullende kengetallen die op verzoek van de raad zijn toegevoegd.

Signaalwaarden VNG

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) adviseert voor verschillende ratio's de volgende signaalwaarden te hanteren. Voor de netto schuldquote geldt 130% als maximumnorm. Daarboven is er sprake van een zeer hoge schuld en is het advies die schuld af te bouwen. Al bij een netto schuldquote van 100% springt het licht voor een gemeente op oranje. Voor de gecorrigeerde netto schuldquote geldt: hoe lager, hoe beter. Als signaalwaarde voor de solvabiliteitsratio geldt een percentage van 20% als ondergrens. Een grondexploitatie van 10% of hoger wordt beschouwd als kwetsbaar. Bronnen: VNG.nl/financiële kengetallen, Houdbare gemeentefinanciën (2013), Handleiding houdbaarheidstest gemeentefinanciën (2017).

De kengetallen zijn weergegeven in onderstaande tabel. Bij deze ratio's is geen sprake van afwijkende scores ten opzichte van de referentiewaarden van de VNG. Op basis van de kengetallen is de financiële positie van de gemeente houdbaar. Deze conclusie lichten we onder de tabel per ratio toe.

Ratio's	Jaarrekening 2022	Prognose 2023	Prognose 2024	Prognose 2025	Prognose 2026	Prognose 2027

Door BBV voorgeschreven
Netto schuldquote	42,2%	45,9%	49,3%	47,6%	50,7%	57,0%
Gecorrigeerde netto schuldquote	25,7%	28,5%	35,2%	34,0%	37,5%	43,5%
Solvabiliteitsratio	41,0%	43,8%	46,6%	47,8%	46,8%	45,3%
Kengetal grondexploitaties	-1,3%	-1,5%	0,3%	-0,9%	-0,3%	0,4%
Structurele exploitatieruimte	6,2%	0,3%	1,5%	2,3%	-1,1%	-1,9%
Belastingcapaciteit	128,6%	119,1%	115,9%	115,9%	115,9%	115,9%

Gemeentelijke aanvulling
De ontwikkeling van de netto schuld per inwoner	1.806	1.864	1.960	1.914	2.033	2.154
Het saldo van baten en lasten als percentage van de baten	4,4%	-3,2%	-1,2%	1,4%	-2,0%	-3,5%
Onbenutte belastingcapaciteit (OZB)	3.269	5.774	5.739	5.685	5.350	5.546
Onbenutte belastingcapaciteit (OZB) als percentage van de baten	1,23%	1,27%	1,26%	1,24%	1,24%	1,31%
Inwoneraantal ( bron: afdeling onderzoek en statistiek)	106.083	106.750	107.250	107.750	108.250	109.000

Netto schuldquote

Het kengetal netto schuldquote geeft de verhouding tussen de schuldenlast (saldo van bruto schuld en geldelijke bezittingen) en de inkomsten. Op basis van de score kan een oordeel worden gevormd in hoeverre het inkomen van de gemeente toereikend is om de schuldverplichtingen te voldoen. De hoogte van de inkomsten bepaalt namelijk in belangrijke mate hoeveel schulden een gemeente kan dragen. Hoe hoger het inkomen, des te meer schuld een gemeente kan aangaan. De netto schuldquote is eind 2024 49,3% en blijft daarmee ruim onder de signaalwaarde van 130% (zie kader Signaalwaarden VNG).

Het kengetal netto schuldquote is gevoelig voor schommelingen in inkomsten, bijvoorbeeld door taakwijzigingen of bezuinigingen van rijkswege. Er ontstaat dan een noemer-effect. Bij een stijging/daling van de inkomsten kan een naar beneden/boven vertekend beeld van de netto schuldquote ontstaan, zonder dat de omvang van de schuld wijzigt.

Gecorrigeerde netto schuldquote

Bij de gecorrigeerde netto schuldquote wordt de schuldquote verlaagd met doorgeleende middelen, omdat de rentebetaling en aflossing bij die andere partij ligt. Delft heeft in 2024 € 71 miljoen doorgeleend aan andere partijen die de rente betalen en jaarlijks aflossen, bijvoorbeeld woningcorporaties en Parking Delft (zie paragraaf Financiering). Overigens is het uitlenen van geld niet zonder risico. Als de lenende partij de lening niet kan terugbetalen, is de gemeente het uitgeleende geld kwijt en blijft zij zitten met de schuld. In Delft wordt de kans dat dit risico zich voordoet laag ingeschat.

In 2023 is de gecorrigeerde netto schuldquote 35,2%. Conclusie is dat de schuldpositie van de gemeente hoog blijft, maar op basis van de netto schuldquotes houdbaar is.

Solvabiliteitsratio

De solvabiliteitsratio geeft aan in hoeverre er geen schulden op het bezit rusten. Als er veel eigen vermogen is (het totaal van de algemene en de bestemmingsreserves), hoeft een hoge schuld geen probleem te zijn voor de financiële positie. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. Als signaalwaarde voor de solvabiliteitsratio geldt een percentage van 20% als ondergrens. De solvabiliteitsratio van de gemeente is eind 2023 46,6%.

Grondexploitaties

Omdat grondexploitaties een forse impact kunnen hebben op de financiële positie, is het kengetal grondexploitatie toegevoegd. Dit kengetal geeft de grondpositie (de waarde van de grond) ten opzichte van de totale baten. Hoe lager het percentage voor dit kengetal, hoe beter. Een kengetal grondexploitatie van 10% of hoger wordt beschouwd als kwetsbaar.

In Delft is de grondpositie beperkt en voor reële marktwaardes opgenomen op de balans. Het risico op de voorraad bouwgrond en de schuld die ermee samenhangt is daarmee gering. Het kengetal is eind 2024 0,3%.

Structurele exploitatieruimte

Het kengetal structurele exploitatieruimte vergelijkt de structurele baten en structurele lasten met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten (bijvoorbeeld de algemene uitkering uit het gemeentefonds en de onroerendezaakbelasting) toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. De structurele exploitatieruimte is in 2024 en 2025 positief. Vanaf 2026 is het negatieve effect zichtbaar van de nieuwe financieringssystematiek van gemeenten.

Belastingcapaciteit (OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing)

Het kengetal belastingcapaciteit laat zien hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt tot de landelijk gemiddelde woonlasten. Naast de onroerendezaakbelasting (OZB) wordt tevens gekeken naar de riool- en afvalstoffenheffing, omdat deze heffingen niet kostendekkend hoeven te zijn, maar ook lager vastgesteld mogen worden (er is dan sprake van belastingcapaciteit die niet benut wordt).

Het kengetal geeft inzicht in de ruimte voor belastingverhoging om bijvoorbeeld een financiële tegenvaller op te vangen of om nieuw beleid te dekken (in het volgende begrotingsjaar). Hiermee geeft dit kengetal – naast de schuld en de verhouding tussen structurele lasten en structurele baten – een indicatie van de wendbaarheid van de begroting, oftewel de mate waarin bijgestuurd kan worden op een tegenvaller (de wendbaarheid wordt verder beperkt door een hoge schuld en structurele lasten die hoger zijn dan de structurele baten). Voor Delft is het kengetal belastingcapaciteit 115,9%.

Conclusie:
De financiële positie is houdbaar; de scores voor de verplichte financiële kengetallen voldoen aan de streefwaarden van de VNG. Om financieel gezond te blijven, monitoren we de ontwikkeling van de stadsschuld, mede in relatie tot de financieringsbehoefte, de liquiditeit en de benodigde aflossingscapaciteit.

Gemeentelijke aanvulling

Met de raad is een aantal extra indicatoren afgesproken.

Netto schuld per inwoner

De netto schuld per inwoner brengt de ontwikkeling van de schuld (de zogenaamde schuldevolutie) in beeld. Door de netto schuld per inwoner eind jaar t-1 af te trekken van de netto schuld per inwoner eind jaar t verkrijg je de schuldevolutie per inwoner in jaar t.

Saldo van baten en lasten als percentage van de baten

Het saldo van baten en lasten als percentage van de baten is negatief, omdat gebruik gemaakt wordt van de inzet van reserves.

Onbenutte belastingcapaciteit OZB

Het kengetal onbenutte belastingcapaciteit (OZB) laat de ruimte voor stijging van de OZB zien als gekozen wordt voor 120% van het landelijk gemiddelde. Voor Delft is deze ruimte ongeveer 1,2% van de totale begroting.